Hausawa na daya daga cikin manyan kabilu a Afirka kuma harshen su na Nilo-Saharan, Hausa ita ce yaren da aka fi amfani da shi a yankin kudu da hamadar Sahara bayan yaren Swahili.

Kimanin kimanin miliyan 80, Hausawa na tsakiya ne a yankunan Saheliya da kuma savannah na kudancin Nijar da arewacin Najeriya, amma kuma ana iya samun adadi mai yawa a kasashen yamma, tsakiya da gabashin Afirka kamar Gabon, Senegal, Gambia, Equitorial Guinea. Togo, Benin, Ivory Coast, Ghana, Burkina Faso, Mali, Algeria, Chadi, Sudan, Cameron, Jamhuriyar Congo, Jamhuriyar Afrika ta Tsakiya da kuma Eritrea.

A cikin rabin na biyu na karnin da ya gabata Hausawa sun kafa daulolin Musulunci wadanda aka san su a cikin mafi arziki da ci gaban al’adu a duniya sannan kuma sun yi tasiri matuka wajen fitowar Turai daga duhun zamani. Manyan cibiyoyin al’adun su sune Katsina, Sokoto da Timbuktua ƙasar Mali.

Hausawa dai na da dadaddiyar al’ada a matsayin ‘yan kasuwa tun a shekaru aru-aru da suka wuce a lokacin da suke kula da harkokin kasuwanci tsakanin sahara da Arewacin Afirka. A yau manyan ‘yan kasuwa ne, makiyaya, da manoma, amma saboda ingantaccen al’adun dawaki ne aka san su a yau.

Tsawon shekaru aru-aru, dawakai sun kasance wani muhimmin bangare na rayuwar su kuma sun yi fice a cikin shagulgulan al’adun su da bukukuwan da aka kawata da yadudduka kala-kala da kayan ado na tagulla.

Dawakan su galibin su na nau’in Dongola-Barb ne daga Dongola da ke Arewacin Sudan waɗanda ke haɗe da dawakan Larabawa kuma manyan dawakan su da mata ne ke hawa.