Abzinawa na Tenere sun shahara da kiwon shanu da cinikin ayari, a matsayin gwanayen ayari. An san su, a zamanin da, inji Strabo, mutane ne da ‘yan fashin daji suka zama ruwan dare a tsakanin su.

A lokacin zafi a fadin yankin Sahel, lokacin da iskan hamada ke kadawa a yankin zuwa gabar tekun yammacin Afirka, Abzinawa kan kawo shanunsu kusa da kogin Nijar, inda ganyayyaki suka kasance kore kuma akwai isasshen ruwa ga mutane da shanu.

Da damina ta dawo, sai suka bar kayansu tare da bayi a ƙauyuka, su shiga cikin karkara tare da shanunsu, amma sai su sake dawowa a lokacin kaka, bayan damina.

Daga cikin wadanda suka baro kayansu a wajensu akwai wata tsohuwa mai suna Buktu. Tana da rijiya. Kuma saboda ruwa yana da mahimmanci a wannan yanki, ta shahara kuma wurin da take zaune ya zama matafiya suna kiranta ‘tim (rijiya) na Buktu’.

Don haka matsugunin da ke kusa da ita ake kiransa Timbuktu (rijiyar Buktu). Birnin da ya zama birni na zamani na koyo da kuma dillalan zinariya a yammacin Afirka an kafa shi ne a karni na 4 AD.

A karni na 12 AD, littafai a Timbuktu sun ‘fi zinariya tsada’ ko gishiri da fata daga birnin Kano, wanda kuma ke yammacin Afirka.

An kafa jami’ar Sankore a Timbuktu a karni na 9 AD. Ta kasance game da jami’a na biyu a duniya. Dalibai daga kasashen ketare da yammacin Afirka sun zo karatu a nan karkashin masu magana irin su Sidi Yiyia. Wannan ya kasance kafin Oxford ko Cambridge su kasance.

An gudanar da bincike kwanan nan. Lissafin da aka gano ana koya wa masu fara karatu a jami’ar Sankore an tura shi zuwa ga Malamai a Faransa don yin nazari. Sun gano cewa lissafi iri daya ne a yanzu an koya wa dalibai a jami’a ta biyu a Faransa a 2019.

Ga yawancin mutanen Turai na wannan lokacin, Timbuktu ta kasance tatsuniya. Rushewar birnin ya fara ne a karni na 16 AD a karkashin daular Songhai wadda ta ruguje a lokaci guda.