Tarihin Mutanen Kakanda Da Yaren Su

Kakanda (kuma aka sani da Akanda ko Hyabe) yaren Nupoid ne na Najeriya. Ana magana da Kakanda a ciki da wajen Kupa da Eggan (kusa da mahaɗar Nijar da Benue). Akwai tarwatsewar kauyuka da suka taso tun daga mahadar Neja da Benue har zuwa Muregi. Akwai aƙalla mutane 10,000. Yana da alaƙa da Gupa da Kupa, kodayake akwai wasu kamanceceniya da Ebira.

Gabatarwa / Tarihi

Kakanda al’ummar noma ne, musulmi wadanda ke zaune a yammacin tsakiyar Najeriya. Suna ɗaya daga cikin ƙungiyoyin manyan al’ummar Nupe. Kakanda suna magana da yaren su na Kakanda. Abin mamaki, babu albarkatun Kirista da ake da su a cikin yaren Kakanda a halin yanzu. Kakanda harshe ne da ke cikin hatsari tunda yawancin matasa sun fi son yin Hausa da Ingilishi da suke koya a makaranta. Yawancin Kakanda ba su iya karatu ba don haka za a gabatar da wa’azin krista a gare su ta hanyar sauti da na gani.

Ina Suke Ne?

Hedikwatar su ta gargajiya ita ce Budon da ke karamar hukumar Lokoja a jihar Kogi ta tsakiyar Najeriya. Sauran garuruwan Kakanda sune Shevu, Asawa, Eppu, Ekeregi, Apata, Doji, Ankomi, Gori, da Ashe.

Yaya Rayuwarsu?

Kakanda al’adun Hausa-Fulani ne ke tasiri, amma jama’a sun iya kiyaye al’adun gargajiya. Musulunci ya zama ruwan dare kuma ya canza al’adun mutane sosai. Babban aikin Kakanda shine noma. Suna zaune ne a kauyukan da ke kewaye da filayen da suke noma. Suna noman shinkafa, dawa, gero, wake, masara, da kayan lambu. Gyada, goro, da dabino, noman kuɗi ne. Kakanda na siyan abubuwan da ba za su iya yi wa kan su ba kamar wayoyin hannu da na’urori. Iyalai da yawa kuma suna kiwon awaki da shanu don nonon su, nama da fatu. Kaji suna samar da nama da kwai. Dattawan kauye suna sasanta rigingimun shari’a da inganta muradun su.

Yawancin ƙungiyoyin jama’a a yankunan karkarar Najeriya kamar Kakanda suna jin daɗin kiɗa, ba da labari da raye-raye a matsayin hanyar nishaɗi da sadarwa. Waɗannan nau’ikan fasaha suna da ma’ana sosai a yankunan karkarar Najeriya. Waɗanda suke so su kai bishara ga mutanen Kakanda zai yi kyau su yi amfani da waɗannan fasahohin fasaha sa’ad da suke gabatar da bishara.

Mene ne Imanin su?

Mutanen Kakanda su ne Sunna, reshe mafi girma na Musulunci. Sun yi imani da cewa Ubangiji, Allah Maɗaukakin Sarki, ya saukar da shi ta hanyar annabinsa Muhammadu Sallallahu Alaihi Wasallam, kuma ya koya wa ’yan Adam yadda za su yi rayuwa ta gari ta hanyar Alƙur’ani da Hadisi. Domin yin rayuwa ta qwarai, dole ne ka furta Shahada (bayanin imani), ka yi sallah sau biyar a rana kana fuskantar Makka, ka yi azumi daga faduwar rana har zuwa faduwar watan Ramadan, ka ba da sadaka ga miskinai, sannan ka yi aikin hajji a Makka idan kana da hanyar. An hana musulmi shan giya, cin naman alade, caca, sata, zage-zage, da yin gumaka. Suna taruwa domin yin sallar jam’i a ranar Juma’a a masallaci, wurin ibadarsu.

Manyan ranaku biyu na musulmi ‘yan Sunna su ne Eid al-Fitr, da karya azumin wata da kuma Idin Adha, bikin yarda Ibrahim ya sadaukar da dansa ga Allah.

Mene ne Bukatun su?

Mutanen Kakanda na bukatar isasshen ruwan sama domin amfanin gonakinsu da dabbobinsu domin su rayu ba tare da rashi da fatara ba. Suna buƙatar kulawar likitanci na zamani da makarantu masu kyau waɗanda za su taimaka wa tsararraki masu zuwa don bunƙasa a cikin duniya mai saurin canzawa. Masu amfani da hasken rana na iya samar da wutar lantarki don cajin wayoyin salula. Yankin da Kakanda ke zaune yana fama da tashin hankali daga kungiyar Boko Haram, kungiyar ta’addanci. Kakanda na buƙatar zaman lafiya don yin rayuwa mai albarka.

Bayanai:

Kakanda a Ethnologue (18th ed., 2015)

Blench, Roger. 2013. Harsunan Nupoid na yammacin tsakiyar Najeriya: bayyani da lissafin kalmomin kwatanta.

Blench, Roger (2019). Atlas na Harsunan Najeriya (ed na hudu). Cambridge: Gidauniyar Ilimi ta Kay Williamson.